Zespół Szkół Nr 1 w Olkuszu posiada piękną historię i tradycję. Już od początku swojego istnienia, tj. od 1900 r.  wpisał się „złotymi zgłoskami” w dziele regionu.

Szkoła została powołana w kontekście sytuacji społeczno-polityczno-gospodarczej drugiej połowy XIX w. Polska była pod zaborami. Olkusz był wówczas w zaborze rosyjskim, gdzie rozpoczynał się wtedy nowy etap rozwoju szkolnictwa zawodowego, w związku z dynamicznie rozwijającym się przemysłem. W Olkuszu funkcjonowałą kopalnia cynku. W 1885 r. przeprowadzono przez Olkusz linię kolejową Iwangorodzko-Dąbrowską. Niski poziom szkolnictwa zawodowego wpływał negatywnie na poziom produkcji przemysłowej Cesarstwa Rosyjskiego. Rząd carski został zmobilizowany do tworzenia szkół zawodowych. Ówczesne społeczeństwo Olkusza odczuło potrzebę zaistnienia w mieście szkoły rzemieślniczej, ponieważ miasto przeżywało rozwój gospodarczy.

W 1900 r. władze carskie powołały pod naciskiem mieszkańców Olkusza niższą Szkołę Rzemieślniczą. Była to jedna z trzech szkół rzemieślniczych w  zaborze rosyjskim. Językiem wykładowym w Olkuskiej Szkole Rzemieślniczej był rosyjski. Pierwszymi Dyrektorami Szkoły byli  Rosjanie ale Szkoła posiadała polski charakter, ponieważ z jej zarządzie  zasiadali Polacy - delegaci miasta Olkusza a jednym z kierowników warsztatów był Polak. W 1900 r. do nowo powstałej Szkoły zgłosiło się 29  kandydatów ale tylko 14 z nich ukończyło Szkołę i zdobyło tytuł czeladnika.

W 1901 r.  oddano do użytku piętrowy budynek z czerwonej cegły, który do dnia dzisiejszego stanowi główną siedzibę Szkoły.

W 1905 r.  na terenie Szkoły miał miejsce strajk młodzieży, domagającej się m. in. wprowadzenia nauczania w języku polskim. Szkoła w konsekwencji została zamknięta przez władze carskie.

Wskutek działań młodzieży i olkuskiej społeczności, w roku 1906 ponownie otwarto placówkę. Chociaż język rosyjski był dalej językiem wykładowym, to uczniowie posiadali możliwość nauki w języku polskim.

Wybuch I wojny światowej w 1914 r. spowodował przerwanie działalności Szkoły. Władze austriackie przemianowały  Szkołę na sztab wojskowy, koszary i więzienie.

Szkoła wznowiła działalność w 1916 r. Rada miasta Olkusza powołała wtedy na Dyrektora placówki Polaka – inż. Stanisława Baca.

Szkoła zaznaczyła swój ślad w  życiu miasta. W dniu 30 stycznia  1916 r.,  na  olkuskim Rynku, została uroczyście odsłonięta  „Tarcza Legionów”, która została  wykonana przez ówczesnego nauczyciela rysunku w Szkole Rzemieślniczej – artystę Władysława Turbasa. W Tarcze Legionów wbijano złote, srebrne i brązowe gwoździe, które symbolizowały wpłacenie pomocy finansowej   na rzecz wdów i sierot po poległych legionistach.

W dniu 20  listopada 1916 r.  Szkołę odwiedził  przebywający wówczas w Olkuszu Wódz Legionów Józef Piłsudski, który dokonał wpisu do Księgi Protokołów Rady Pedagogicznej: „Sztuka łamania przeszkód najczęściej jest sztuką nieuważania tego czy owego za przeszkodę.”

Z inicjatywy pierwszego Dyrektora Szkoły – Stanisława Baca, w 1917 r  uczniowie  ówczesnej Szkoły Rzemieślniczej, dla uczczenia  100. Rocznicy śmierci Naczelnika Insurekcji, usypali uprzednio zrównany przez rosyjskiego zaborcę Kopiec Kościuszki Po raz pierwszy kopiec został usypany przez społeczność Olkusza w 1861 r. w 44. rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. W czasie powstania styczniowego kopiec został zniszczony przez Rosjan. Inicjatorów jego  zbudowania zesłano na Sybir. Podczas odsłonięcia kopca uczniowie klas pierwszych Szkoły Rzemieślniczej złożyli uroczyste ślubowanie.

Podczas uroczystości zakończenia roku szkolnego 1917/1918 miało miejsce oficjalne  przekazanie Szkole sztandaru, który został zaprojektowany w 1916 r. przez nauczyciela rysunku odręcznego, znanego artystę  Władysława Turbasa. Na sztandarze widniał po jednej stronie wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej a po drugiej stronie, Orzeł Polski w Koronie.

Młodzież Szkoły brała udział m. in.  w kulminacyjnym wydarzeniu związanym z przekazaniem w Olkuszu władzy Polakom. Otóż w dniu 2 listopada 1918 r. delegacja olkuskiej Rady Miejskiej i Komitetu Ratunkowego udała się komendanta obwodu płk Clam-Martinica z żądaniem natychmiastowego złożenia broni i opuszczenia miasta przez Austriaków. W zaistniałej sytuacji, uczniowie oddali kilka wystrzałów a płk Martinic bez oporów oddał swoją władzę wojskową swojemu zastępcy, Polakowi, ppłkowi Jakubowi Niewiadomskiemu, który złożył przysięgę przed burmistrzem Olkusza- Karolem Radłowskim.